سبک نقاشی کوبیسم چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟

بدون‌شک به دلیل ماهیت هنر، مفهومِ تغییر، قرن‌ها در معنابخشی آن تاثیر بی‌شماری داشته است. یعنی اگر بگوییم که آگاهی، علوم، ساختارها، تاریخ، وقایع و غیره در پدید آمدن رویکرد و شیوه‌های نوین هنر بی‌تاثیر بوده، قطعا چنین اصلی را به درستی درک نکرده‌ایم. اکنون با نگاهی به تاریخچه‌ی هنر، شناخت برخی از سبک‌ها، حیرت‌انگیز خواهد بود از جمله شیوه‌ و تغییراتی که آثار آن‌ها پشت‌سر گذارنده‌اند. کوبیسم یکی از این سبک‌های متمایز و خلاقانه به حساب می‌آید که تاثیر فراموش‌ناشدنی‌ای بر هنر قرن بیستم گذاشت. بی‌درنگ نام کوبیسم را خیلی شنیده‌اید، اما شاید همیشه ویژگی‌ و کیفیات‌ آن برای شما در ابهام بوده است، از این‌رو در این مطلب به اختصار درباره سبک نقاشی کوبیسم گفته‌ایم.

سبک نقاشی کوبیسم چیست؟

سبک کوبیسم یا حجم‌گرایی (cubism) میان سال‌های ١٩٠٧ و ١٩٠٨ در پاریس پدید آمد و بعدها توانست به یکی از تأثیرگذارترین- و مهم‌ترین- جنبش‌های هنری قرن بیستم بدل شد و تعدادی از معروف‌ترین نقاشی‌های جهان از این سبک آمده است. البته جالب است بدانید که این سبک توسط لویی وکسل، یک منتقد هنری، کاملا به اشتباه کوبیسم نامیده شد؛ زیرا زمانی که وکسل درحال تحلیل برخی از نقاشی‌های منظره‌ی ژرژ براک بود، گمان می‌برد که درواقع مکعب‌ و سطح، تعریف‌کننده‌ی معنای کوبیسم است، بنابراین به گفته‌ی دیوید هاکنی، این واژه ابدا درست نیست.

پابلو پیکاسو اسپانیایی و ژرژ براک فرانسوی، دو هنرمند بنیان‌گذار سبک کوبیسم بودند. آن‌ها برای رسیدن به تصاویری انتزاعی از طریق تحریف واقعیت، اجزای یک سطح را در ساده‌ترین حالت ممکن، تقسیم‌بندی می‌کردند. مولفه‌هایی همچون آثار متاخر پل سزان، نقاش پست امپرسیونیسم و هنر آفریقایی، نقش بسیاری در ایجاد این رویکرد برای پیکاسو و براک داشت. بدون‌شک فرم‌پردازی در نقاشی کوبیسم مهم تلقی‌ می‌شود، بدین‌ترتیب برمبنای چنین اصلی، پرسپکتیو در سطوح متعددی به کار می‌رود تا فرم‌ها خود را نشان دهند. درنهایت ما تصاویری را خواهیم دید که از بازنمایی یا بازآفرینی واقع‌گرایانه‌ی مرسومِ نقاشی‌های قبلی فراتر می‌روند.

با وجود برخوردهای مدرن براک و پیکاسو، اکثر آثار آن‌ها در اوایل مسیر سبک کوبیسم بیشتر واقع‌گرایانه دیده می‌شوند و از اشکال آبستره تمام‌عیار دوره‌های بعدی فاصله زیادی دارند. این امر را می‌توان آشکارا در نقاشی «کارخانه آجر در تورتوسا» (Brick Factory at Tortosa) اثر پیکاسو تماشا کرد. هرچقدر پیکاسو سعی کرده که در این نقاشی کوبیسم اشکال هندسی قالب باشد، اما چشم‌انداز کارخانه به راحتی دیده می‌شود. این درحالی‌ست که دیگر هنرمندان این سبک مانند فرانتیشک کوپکا، روبر دولونه، فرانسیس پیکابیا و مارسل دوشان برای خلق کارهای‌شان به سوی انتزاع بیشتری گرایش داشتند. بدین شکل کوبیسم را نمی‌توان یک جنبش یک‌پارچه دانست و مشخصا به دو دوره تقسیم می‌شود: اولی کوبیسم تحلیلی (١٩٠٨ تا ١٩١٢) و دومی کوبیسم ترکیبی (١٩١٢تا ١٩١۴).

در هر دوره‌ی کوبیسم، چنین استدلالی وجود دارد که اشیاء از دریچه‌ی چشمان ما ایستا و ساکن نیستند، چون تمام پدیدارها را در زوایای متعددی می‌بینیم. بنابراین در کوبیسم تحلیلی و هم در کوبیسم ترکیبی این رویکرد به عنوان یک ضابطه مهم در خلق نقاشی کوبیسم بود و حتی تا مدت‌ها در هنر باقی ماند. علاوه بر این، شیوه‌های دیگری در هر دوره از آن مورد توجه قرار می‌گرفت که هرکدام مبنای اصلی شکل‌گیری آثار هنرمندان بر شمرده می‌شدند.

در طبقه‌بندی دوره‌های این سبک، کوبیسم تحلیلی اولین مسیر آفرینشگری آثار هنرمندان بود که درواقع اشاره‌ای به رویکرد تحلیلی نقاشان اولیه آن دارد. فرم‌های بریده‌بریده و سطوح متقاطع پرسپکتیوی سبب می‌شد تا یک تصویر از دیدگاه‌های مختلف و سپس ترکیب این دیدگاه‌های متضاد با یکدیگر، تجزیه و تحلیل شود. آثار تحلیلی کوبیسم را به طور مشخص مجموعه‌ای از نقاشی‌های طبیعت‌بی‌جان یا چشم‌اندازه‌ها بودند و از پالت‌رنگی نسبتاً خاموش و سردی برخوردار بودند.

هرچقدر این سبک جلوتر می‌رفت با انتزاع و رادیکال بیشتری مواجه می‌شد که درنهایت در دل همین پیش رفتن‌ها، کوبیسم ترکیبی ظهور پیدا کرد. جالب اینجاست که هنرمندان بیشتری به سمت این زیرمجموعه از کوبیسم کشیده شدند، زیرا مدام شکوفا و معروف می‌شد. برخلاف دیگر آثار قبلی این سبک، مبنای شیوه‌ی اجرای نقاشی کوبیسم ترکیبی، اشکال آبستره سهل‌تر و رنگ‌های روشن و پر جنب‌وجوش‌تر بود. وجهه‌هایی که کلیدی‌ترین ویژگی‌های کوبیسم ترکیبی را تعیین می‌کند، تلفیق موادی همچون روزنامه و مقوا برای شکل‌گیری یک گستره‌ی کلاژ مانند است.

سبک نقاشی کوبیسم متعلق به کدام نقاش است؟

همیشه پلی میان نقاشی‌های پابلو پیکاسو و کوبیسم وجود داشته است، نقاشی که خودش با همراهی ژرژ براک این سبک را راه‌اندازی کرد. اما فقط این هنرمند معرف دنیای کوبیسم است؟ قطعا نه. هنرمندانی چون خوان گریس، ژان متزینگر، آلبر گلز، روبر دولونه، فرانسیس پیکابیا، فرانن لژه، فرانتیشک کوپکا و مارسل دوشان با خلق آثار چشم‌گیر و خلاقانه‌ به کوبیسم معنای بیشتری بخشیدند. کارهای خارق‌العاده‌ای این هنرمندان به طور مشخص، ریشه در ارزش‌های این سبک دارد و نه تنها باعث اقبال آن بودند، بلکه قلمروی هنر مدرن را دگرگون کردند.

آموزش نقاشی کوبیسم

در ارائه‌ی این موضوع که چگونه می‌توان یک نقاشی به سبک کوبیسم کشید؛ باید اول از همه بدانیم که اشکال هندسی به تنهایی باعث خلق اثر کوبیسمی نمی‌شود. درواقع شاید استفاده از اشکال هندسی تاحدی آسان به نظر برسد، اما اگر بخواهیم آن‌ها را با شیوه‌ی سبک کوبیست‌ به تصویر درآوریم، قطعا یادگیری چند اصل اساسی نیز مهم است.

نخستین گام، فارغ از مطالعه‌ی بهترین کتاب‌های آموزش طراحی، جستجو در حقیقت‌ها و رویدادهای نهفته‌ی جهان درون و پیرامون است تا بتوانیم موضوع خود را پیدا کنیم. در مرحله دوم، یک طرح عینی و واقع‌گرایانه از سوژه‌ مورد نظرمان را کنار می‌گذاریم. سپس در مرتبه‌ی سوم با کمک آنالیز طرح عینی، فرم‌های اشکال را درهم می‌شکنیم و آن‌ها را در جهت‌های مختلف و بدون سایه‌روشن (به صورت دو بعدی)، کنار یکدیگر قرار می‌دهیم تا بخشی از ابهامات موجود در ادراک و احساسات انسانی را به شکلی کاملا انتزاعی، تصویرگری کنیم.

پس از انجام تمام این کارها به تعدادی تکنیک برای تکمیل کار خود نیاز دارید. قبل از رنگ‌گذاری بهترین شیوه این است که خطوط اطراف هر شکل را مشخص کنید، البته نه کاملا واضح! در آخرین مرحله، پالت‌رنگی‌ای مطابق با موضوع را انتخاب کنید و اکنون رنگ‌گذاری را به شکل دوبعدی انجام دهید.

اگر در رسیدن به اشکال هندسی دچار مشکل شدید، فقط کافیست از راه‌های دیگری استفاده کنید. برای نمونه، می‌توانید طرح اصلی‌ یا حتی تصاویر آماده‌ آثارِ دیگر هنرمندان را چاپ کنید و با بهره‌گیری از تکنیک کلاژ، تصاویر تازه‌ای را مجددا کنارهم بچسبانید و بدین ترتیب به طرح کلی خود می‌رسید. در شیوه‌ی دیگر، شما به واسطه شابلون یا خط‌کش با اجزای یک تصویر در بی‌قیدی تمام و بدون هیچ‌ترسی، بازی کنید و آنقدر فرم خطوط را تغییر دهید تا درنهایت کاملا اشکال از حالت اولیه‌ی‌شان خارج شوند.

منبع: Thecollector, Thecollector