ماجرای گذر‌های تاریخی اودلاجان؛ وقتی رضا شاه به شتر گلو رفت

درباره گذر‌های تاریخی اودلاجان روایت‌های مختلفی نقل شده است. در کتاب «تهران در عهد قاجاریه» از باغ نظام الدوله، حمام نواب، شترگلو، مسجد حوض و در مدرسه به عنوان گذر‌های مهم و تاریخی اودلاجان نام برده شده که بیشتر آنها با گذشت زمان یا نابود شده اند یا تغییر ماهیت داده اند.

به گزارش همشهری آنلاین، علیرضا زمانی، تهران‌پژوه، در باره مهمترین گذر‌های اودلاجان در روزگار قدیمی می‌گوید: «گذر مسجد حوض در مرز امامزاده یحیی (ع) و اودلاجان یکی از مهمترین و در عین حال معروف‌ترین گذر‌های تهران قدیم بود. این گذر در نقشه کرشیش به سال ۱۲۳۷ قمری و اوایل دوره ناصری دیده می‌شود، اما از نقشه عبدالغفار که به اواخر دروه ناصری تعلق دارد حذف شده است. گذر مسجد حوض در دوره‌های مختلف تاریخی تغییر ماهیت داده و در دوره پهلوی دوم به کوچه‌ای در همسایگی مسجد حوض تبدیل شد.»

گذر‌های تهران قدیم مختصات مشخصی داشتند. هر گذر از سرا‌های مختلفی تشکیل شده بود که هر کدام شامل بقالی، خرازی، نانوایی و … مایحتاج عمومی مردم را تامین می‌کردند. «در مدرسه» یکی دیگر از گذر‌های اودلاجان بود که چنین مشخصاتی داشت، اما با گذشت زمان به طور کامل از بین رفت. زمانی درباره روزگار از دست رفت این گذر تاریخی می‌گوید: «کمتر منبع تاریخی موثقی را می‌توان یافت که در یاره نام و تاریخچه گذر در مدرسه اطلاعاتی به مخاطب داده باشد. اعتمادالسلطنه در کتاب روزنامه خاطرات نوشته که گذر مدرسه در نزدیکی مدرسه رضا خان اقبال السلطنه، آجودان و عکاس باشی دربار ناصری بوده است. اقبال السلطنه قطعه زمینی که در مجاورت خانه اش بوده را به مدرسه‌ای برای فقرا تبدیل می‌کند و بعد از راه اندازی مدرسه، مشاغلی در همان راسته شکل می‌گیرد و گذر ایجاد می‌شود.»

گذر در مدرسه هم با گذشت زمان و در طرح گسترش تهران در اواخر دوره قاجار و اوایلی دوره پهلوی اول تخریب شد و هیچ نام و نشانی از آن باقی نماند.

تخریب و تغییر نام و ماهیت، سرنوشت محتوم همه گذر‌های اودلاجان بوده و گذر شتر گلو در نزدیکی بازار مروی هم چنین سرنوشت غم انگیزی دارد. 

نصرالله حدادی درباره سیر نابودی یکی دیگر از گذر‌های تاریخی اودلاجان می‌گوید: «گذر گلو به طور دقیق مقابل شمس‌العماره و ابتدای کوچه مروی بوده است. آنطور که در منابع مکتوب تاریخی آمده آبی که از بالادست به سمت خیابان ناصریه قدیم و ناصرخسرو فعلی سرازیر می‌شده در گذر شتر گلو جمع می‌شده و در خاطرات سلیمان بهبودی هم آمده که یک بار رضا شاه شخصا هنگام وقوع سیلاب به گذر شترگلو می‌رود و مسیر عبور آب را باز می‌کند. مکانی که آب جمع می‌شده به شکل حرف انگلیسی u بوده و به دلیل شباهت ظاهری با گردن و گلوی شتر به شترگلو معروف شده بود.»

منبع محتوی که خوانده اید